Ο Υπερτουρισμός  «βουλιάζει» την Κω

• Στα κόκκινα η φέρουσα ικανότητα του νησιού…. εδώ και 15 χρόνια

Είναι ιδιαίτερα σημαντική η «αφύπνιση» που παρατηρούμε σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς της χώρας, ανάμεσα τους και η Κως, από τους κατοίκους, απέναντι στο φαινόμενο του μαζικού τουρισμού, φέρνοντας στο προσκήνιο σημαντικές έννοιες όπως η φέρουσα ικανότητα, ο υπερτουρισμός, η βιώσιμη ανάπτυξη και (ελπίζω σύντομα) η αποαπάπτυξη.

Βέβαια, δε φαίνεται να είμαστε αρκετά κοντά στο να φτάσει αυτή η κινητοποίηση το κρίσιμο σημείο στο οποίο θα επέλθει και η ουσιαστική αλλαγή του τουριστικού μοντέλου, όμως είναι αξιοσημείωτο ότι, τέτοιες κουβέντες ακούγονται όλο και περισσότερο, ακόμη και από πολιτικούς που κατέχουν θέσεις εξουσίας.

Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά όμως.

Η μελέτη που μας προειδοποίησε

Το 2009 παραδόθηκε η μελέτη για τη «Εκτίμηση φέρουσας ικανότητας τουριστικής ανάπτυξης στη νήσο Κω», από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Αξίζει να ξεχωρίσουμε μερικά από τα συμπεράσματα της μελέτης ώστε στη συνέχεια να δούμε πως τα αντιμετωπίσαμε. Συγκεκριμένα, έγραφαν οι μελετητές:

• «Το ευαίσθητο φυσικό περιβάλλον κινδυνεύει από την κακή διαχείριση των φυσικών πόρων, λόγω της υπερσυγκέντρωσης και της έντονης εποχικότητας της τουριστικής δραστηριότητας».
• «Οι περιοχές Καρδάμαινα, Κέφαλος, Μαρμάρι, Τιγκάκι, σε πολλές περιπτώσεις, υπερβαίνουν τα ανώτατα όρια των δεικτών»
• «Το Δ.Δ. της Κω, παρουσιάζει υπερσυγκέντρωση τουριστικών δραστηριοτήτων και δέχεται έντονες πιέσεις στη χωρητικότητα των ακτών, λόγω της υπερπροσφοράς τουριστικών κλινών»
• «Η υπερσυγκέντρωση της τουριστικής δραστηριότητας στους μήνες αιχμής προκαλεί ήδη επιβαρύνσεις στους πόρους και κυρίως στις ακτές και το νερό».
• «Στην περίπτωση που υπάρξει αύξηση των κλινών από 40% — 50% και αντίστοιχη αύξηση στις αφίξεις και διανυκτερεύσεις θα υπάρξει εντατική τουριστική ανάπτυξη που θα δημιουργήσει προβλήματα στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον, δηλαδή θα υπάρξει υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας τουρισμού σε πολλές περιοχές».

Γιγαντώθηκε ο μαζικός τουρισμός και τα 5στερα ξενοδοχεία στην Κω

Η σύγκριση μεταξύ των προειδοποιήσεων της μελέτης και της τωρινής κατάστασης στην Κω είναι δραματική.

Οι αφίξεις στο αεροδρόμιο Ιπποκράτης από το εξωτερικό, οι οποίες το 2009 ήταν 653.753, έφτασαν τις 798.178 το 2010, ξεπέρασαν το 1.000.000 το 2014, έφτασαν τους 2.086.248 το 2017 και πέρυσι ανέβηκαν σε επίπεδα ρεκόρ με 2.648.944 επισκέπτες.

Δηλαδή, οι ετήσιες αφίξεις εξωτερικό, μέσα σε 15 χρόνια αυξήθηκαν κατά 405%!!!

Όσον αφορά τις ξενοδοχειακές κλίνες, από 45.963 το 2014, έφτασαν τις 57.463 το 2023, αύξηση της τάξης του 25%. Ενώ, το ποσοστό είναι μικρότερο εκείνου της προειδοποίησης της μελέτης, στην πράξη τα πράγματα είναι πιο σοβαρά.

\

Καταρχάς, μιλάμε για ποσοστό από 2014 και όχι το 2009 που ήταν η μελέτη, ενώ, ακόμη πιο σημαντικά, αν αναλύσουμε τις κλίνες ανά βαθμό πολυτέλειας, τα δεδομένα δείχνουν μια εικόνα πολύ πιο επιβαρυντική.

Δηλαδή, μέσα στην ίδια δεκαετία, ενώ οι κλίνες στα ξενοδοχεία ενός (1*) ή δύο (2*) αστέρων έμειναν σταθερές ή και μειώθηκαν, οι κλίνες στα πολυτελή ξενοδοχεία των τεσσάρων και, ειδικά, των πέντε αστέρων αυξήθηκαν κατακόρυφα. Συγκεκριμένα:

Οι κλίνες τεσσάρων αστέρων (4*) αυξήθηκαν από 16.935 σε 18.299 κλίνες ( + 8,5%) ενώ οι κλίνες πέντε αστέρων (5*) αυξήθηκαν από 11.422 σε 23.223 κλίνες (+ 103,32%).

Μιλάμε ουσιαστικά για υπερδιπλασιασμών των κλινών πέντε αστέρων (5*) στο νησί μέσα σε 10 χρόνια!

 Ο αντίκτυπος των πολυτελών ξενοδοχείων και του μαζικού τουρισμού στο νησί

Η σημαντικότητα αυτής της αύξησης των πολυτελών ξενοδοχείων στο νησί, αλλά και του μαζικού τουρισμού γενικότερα, έχει να κάνει με τον αντίκτυπο που έχουν στην τοπική, κοινωνία, οικονομία και περιβάλλον (Huang κ.α., 2015), (Bhuiyan κ.α., 2024), (Pablo-Romero κ.α., 2023):

• Όταν ο τουριστικός πληθυσμός αγγίζει τα όρια του κάθε τόπου, μπορεί να προκαλέσει τη χειροτέρευση των περιβαλλοντικών συνθηκών των τοπικών κοινωνιών.
• Όσο υψηλότερη είναι η κατηγορία των ξενοδοχείων τόσο υψηλότερη είναι η παραγωγή των αερίων του θερμοκηπίου.
• Τα πολυτελή ξενοδοχεία εκπέμπουν σχεδόν πενταπλάσια (+500%) ποσότητα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τον μόνιμο πληθυσμό του τόπου.
• Τα κτίρια των ξενοδοχείων είναι «αδιαμφισβήτητα» ένας από τους περισσότερο ενεργοβόρους συντελεστές του τουριστικού κλάδου.
• Υπάρχει μεγάλη συσχέτιση της αύξησης του τουρισμού με την αύξηση των αστικών στερεών αποβλήτων και την όξυνση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από αυτά.

Νομίζω ότι ο παραπάνω αντίκτυπος είναι παραπάνω από φανερός στους κατοίκους του νησιού σήμερα.

Τα προβλήματα με το νερό αντί να λύνονται επεκτείνονται και σε άλλες περιοχές, η ενέργεια παραμένει από τις πιο «βρώμικες» σε όλη τη χώρα, ακόμη προσπαθούμε να βρούμε λύσεις για τα σκουπίδια και τα απόβλητα και ο ορίζοντας μοιάζει ζοφερός. Ταυτόχρονα τα οικονομικά κέρδη συγκεντρώνονται κυρίως στους μεγάλους επενδυτές και τους tour operators ενώ οι υπόλοιποι περιμένουμε να ζήσουμε με ότι περισσεύει.

Νέα μελέτη επιβεβαιώνει τα προβλήματα του νησιού

Μόλις πριν από λίγες μέρες δημοσιεύθηκε μια μελέτη (Kofidou, Kopsidas, Gemitzi, 2024) από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, με θέμα τη φέρουσα ικανότητα για την ανάπτυξη στην Ελλάδα συνολικά, χρησιμοποιώντας μια επιστημονική προσέγγιση που περιέχει έναν συνδυασμό κοινωνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών δεικτών.

Αν και δεν στοχεύει συγκεκριμένα στην Κω ή έστω στα Δωδεκάνησα, οι αναφορές της στα νησιά του Αιγαίου και οι χάρτες που συμπεριλαμβάνουν την Κω μας επιτρέπουν κάποια σημαντικά συμπεράσματα. Λένε οι μελετητές ότι:

• «Τα νησιά του Αιγαίου παρουσιάζουν σημαντική τουριστική ανάπτυξη που απειλεί να αλλοιώσει το φυσικό τους χαρακτήρα».
• «Τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου παρουσιάζουν πολύ μικρό, έως ανύπαρκτο, περιθώριο ανάπτυξης με το παρόν μοντέλο».
• «Πολλοί φυσικοί πόροι στα νησιά έχουν εξαντληθεί».
• «Τα περισσότερα ελληνικά νησιά φαίνεται να αντιμετωπίζουν περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις και η περαιτέρω ανάπτυξη θα πρέπει να εξετάζεται αυστηρά στο πλαίσιο της βιωσιμότητας των πόρων και των εύθραυστων οικοσυστημάτων στις περιοχές αυτές.»

Με μια ματιά στους χάρτες της μελέτης είναι εύκολο να εντοπίσουμε ότι η Κως (και η Νίσυρος και η Ρόδος…) βρίσκεται μονίμως στα σημεία όπου η φέρουσα ικανότητα, είτε μιλάμε για κοινωνικοοικονομικούς δείκτες, είτε για περιβαλλοντικούς, βρίσκεται συνήθως στα όρια της και στη χειρότερη κατάσταση σε εθνικό επίπεδο.

Ανάγκη για άμεσα μέτρα

Γιατί τα γράφουμε όλα αυτά; Ελπίζω όχι για να έχουμε να συγκρίνουμε στοιχεία σε 15 χρόνια πάλι και να δούμε ότι δεν κάναμε τίποτα.

Η ανάγκη για άμεσα μέτρα είναι τεράστια και η κινητοποίηση πρέπει να είναι άμεση και από τους πολίτες και της τοπικές αρχές.

Μια νέα μελέτη φέρουσας ικανότητας για την ανάπτυξη στην Κω είναι σημαντική και πρέπει να γίνει, όμως δεν μπορούμε να περιμένουμε να ολοκληρωθεί. Υπάρχουν πράγματα που είναι φανερό ότι πρέπει να γίνουν. Όπως;

• Πρέπει να βρεθεί τρόπος να μην ξεκινήσουν άλλα έργα για μεγάλα ξενοδοχεία στο νησί ή άλλες παρόμοιες επενδύσεις όπως πχ . εγκαταστάσεις γκολφ. Αυτές οι φαραωνικές εγκαταστάσεις, χωριά ολόκληρα, δεν μπορούν να συνδυαστούν με τη βιώσιμη ανάπτυξη του όπου σε αυτό το σημείο που βρισκόμαστε.
• Προσοχή στο ενδεχόμενο να παρουσιαστούν νέα ξενοδοχεία ή επεκτάσεις παλιών, τα οποία βαφτίζονται «πράσινα», με 5 φωτοβολταϊκά ή μια μονάδα αφαλάτωσης. Δεν είναι πράσινη ανάπτυξη αυτή, αφού το μικρό κέρδος από τέτοιους είδους προβλέψεις δεν μπορεί να αντισταθμίσει τον γενικό βλαβερό αντίκτυπο τους σε οικονομία, κοινωνία και περιβάλλον.
• Πρέπει να επανεξεταστεί η σχέση των ήδη υπάρχουν μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων με την τοπική κοινωνία, οικονομία και το περιβάλλον. Η αλληλεπίδραση μεταξύ των ξενοδοχείων και της τοπικής κοινωνίας πρέπει να τροποποιηθεί έτσι ώστε ο θετικός αντίκτυπος τους να υπερκαλύπτει ότι προβλήματα δημιουργεί η λειτουργία τους.
• Πρέπει να γίνουν δράσεις οι οποίες και θα ευαισθητοποιήσουν τον ντόπιο πληθυσμό και θα του δώσουν το απαραίτητο πλαίσιο (γνώσεις και εργαλεία) ώστε να αυτοδιαχειριστεί τους φυσικούς και τεχνητούς πόρους του νησιού, με δημοκρατικό και δίκαιο τρόπο, που θα διοχετεύει τα κέρδη στην τοπική κοινωνία και θα δημιουργεί αναχώματα κόντρα σε κρίσεις που προκύπτουν από εξωγενείς παράγοντες (ενεργειακή κρίση, πληθωρισμός, έλλειψη στέγης κοκ).

Όταν υλοποιείται ένας αναπτυξιακός σχεδιασμός για κάποιο νησί, η κάλυψη των αναγκών του θα πρέπει να πραγματοποιείται πάντα, σε συνάρτηση με τους τοπικούς πόρους που είναι διαθέσιμοι και την ενεργοποίηση της τοπικής κοινωνίας, ώστε να μπορέσει το νησί να επιτύχει ουσιαστική επάρκεια και βιωσιμότητα

Μπάρδας Χρήστος

MSc Κ.ΑΛ.Ο.